De aarde warmt op en het klimaat verandert. De wereld moet zich voorbereiden op de effecten van klimaatverandering en de omgeving daarop aanpassen. Dit heet klimaatadaptatie. Daarnaast moeten we verdere klimaatverandering zoveel mogelijk tegengaan: dat heet klimaatmitigatie. Twee grote thema’s in de CSRD. Daarom dus een artikel over CSRD en klimaatverandering.
De Europese Unie heeft een belangrijke rol weggelegd voor beide thema’s in de CSRD richtlijn. In dit artikel geven we inzicht in wat klimaatverandering is en waarom er twee belangrijke uitdagingen zijn: klimaatmitigatie en klimaatadaptatie. We beschrijven de verschillen tussen deze uitdagingen en hoe ze met elkaar en met andere maatschappelijke kwesties samenhangen.
Wat is het klimaat?
Voor we kijken naar klimaatverandering, laten we eerst eens kijken naar wat het klimaat nou eigenlijk is.
De zon verwarmt de aarde, waarbij een deel van de zonnestralen weerkaatst wordt en een ander deel in warmte wordt omgezet. Broeikasgassen zoals waterdamp en CO2 houden een deel van deze warmte vast en vormen zo een soort warmtedeken om de aarde. Zonder dit natuurlijke effect zou de aarde veel kouder zijn.
Wind en oceaanstromingen spelen een cruciale rol in de verdeling van warmte over de planeet. De interactie tussen de atmosfeer, oceanen, landoppervlakken, sneeuw en ijs, en de biosfeer (zoals bomen en plankton) is essentieel voor het functioneren van het klimaatsysteem.
Klimaat is niet statisch en kan veranderen door zowel natuurlijke als menselijke invloeden. Het klimaat wordt gedefinieerd als het gemiddelde van temperatuur, vochtigheid, luchtdruk, wind, bewolking en neerslag over een periode van 30 jaar. De dagelijkse en jaarlijkse variaties en de frequentie van extreme gebeurtenissen zijn ook van belang.
Het KNMI actualiseert elke 10 jaar de klimaatgegevens door het oudste decennium te vervangen door het meest recente. Dit is noodzakelijk voor nauwkeurige weersvoorspellingen. Zonder deze aanpassing zouden de huidige temperaturen steeds boven het “normaal” liggen.
Wat is klimaatverandering?
Het klimaat op aarde is nooit stabiel geweest en wordt beïnvloed door natuurlijke factoren zoals zonneactiviteit en vulkaanuitbarstingen. Sinds de industriële revolutie is echter de invloed van de mens op het klimaat sterk toegenomen, voornamelijk door de uitstoot van broeikasgassen bij de verbranding van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en steenkool. Dit heeft geleid tot een snelle toename van broeikasgassen in de atmosfeer, waardoor deze meer warmte vasthoudt.
Sinds halverwege de vorige eeuw is de opwarming van de aarde ongekend versneld. Wereldwijd is de gemiddelde temperatuur nu 1,2°C hoger dan in 1900, en in Nederland is de stijging zelfs 2,3°C. Dit leidt tot een grilliger en minder voorspelbaar klimaat, met meer extreme weersomstandigheden. Voorbeelden hiervan zijn recordtemperaturen boven de 40°C en de hevige neerslag in de zomer van 2021 in delen van Duitsland, België en Nederland, met catastrofale gevolgen.
Twee strategieën om met klimaatverandering om te gaan
- Klimaatmitigatie: Verminderen van de uitstoot van broeikasgassen.
De belangrijkste strategie om de opwarming van de aarde af te remmen is het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen, zoals koolstofdioxide (CO2) en methaan.
Voorbeelden van klimaatmitigatie zijn het overstappen op hernieuwbare energiebronnen zoals zonne- en windenergie, energie-efficiënte gebouwen en elektrische voertuigen. Deze maatregelen zorgen ervoor dat er minder schadelijke stoffen in de atmosfeer terechtkomen, waardoor de opwarming van de aarde wordt beperkt.
Mitigatie heeft dus een preventief karakter: het probeert klimaatverandering bij de bron aan te pakken en verdere schade te voorkomen. Het is een wereldwijde aanpak, omdat de uitstoot van broeikasgassen overal ter wereld bijdraagt aan het probleem.
Als landen zich houden aan de afspraken van het Akkoord van Parijs, kan de opwarming binnen de perken blijven. Dit vereist een snelle wereldwijde reductie van de uitstoot, met als doel om in 2050 netto nul uitstoot te bereiken.
- Klimaatadaptatie: Het nemen van aanpassingsmaatregelen.
Klimaatadaptatie daarentegen richt zich op het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering die al voelbaar zijn of onvermijdelijk zijn geworden. Het doel van adaptatie is om gemeenschappen, ecosystemen en infrastructuur veerkrachtiger te maken tegen de gevolgen van een veranderend klimaat, zoals extreme hitte, overstromingen en droogte.
Denk hierbij aan het bouwen van dijken om overstromingen tegen te gaan, het aanpassen van steden om hittestress te verminderen. Het inzetten van droogtebestendige gewassen in de landbouw. Het versterken van dijken en het ontwerpen van gebouwen die bestand zijn tegen hittegolven door bijvoorbeeld zonwering en ventilatie te integreren.
Verder is het belangrijk om ervoor te zorgen dat vitale infrastructuur, zoals ICT en telecom, bestand is tegen extreme weersomstandigheden en hoge waterstanden, zodat communicatie tijdens crisissituaties gewaarborgd blijft.
Adaptatie heeft een meer reactief karakter: het gaat uit van de realiteit dat klimaatverandering al plaatsvindt, en zoekt naar manieren om de negatieve gevolgen hiervan te minimaliseren. Waar mitigatie zich meer richt op de toekomst, draait adaptatie om het heden en de nabije toekomst.
Parijs Klimaatakkoord
De belangrijkste actielijn is het beperken van de snelheid van klimaatverandering door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Dit is cruciaal om de opwarming van de aarde te vertragen. Het Akkoord van Parijs, dat in 2015 werd gesloten tijdens de 21e klimaatconferentie van de Verenigde Naties (COP21), vormt een historisch en juridisch bindend internationaal verdrag waarin landen afspraken om de opwarming van de aarde ruim onder de 2°C te houden ten opzichte van het pre-industriële niveau, met de ambitie om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5°C.
Om dit te bereiken, moeten alle deelnemende landen hun uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk verminderen en streven naar een netto-nul-uitstoot rond het midden van de 21e eeuw. Dit vereist wereldwijde samenwerking en inzet op het gebied van hernieuwbare energie, energiebesparing en technologieontwikkeling.
Wil jij weten wat klimaatverandering betekent voor jouw organisatie? Neem dan contact met ons op.
Overeenkomsten tussen klimaatmitigatie en klimaatdaptatie
Hoewel mitigatie en adaptatie verschillende doelen en aanpakken hebben, zijn er ook belangrijke overeenkomsten. Beide strategieën hebben als doel om de negatieve impact van klimaatverandering op mens en milieu te beperken. Daarnaast zijn ze vaak complementair aan elkaar: het toepassen van mitigatie- en adaptatiemaatregelen kan elkaar versterken.
Een voorbeeld hiervan is de aanplant van bomen in steden. Dit helpt om CO2 uit de atmosfeer te halen (mitigatie), terwijl het tegelijkertijd schaduw biedt en helpt om stedelijke gebieden te verkoelen (adaptatie). Zo’n gecombineerde aanpak zorgt ervoor dat we niet alleen proberen de klimaatverandering te vertragen, maar ons ook voorbereiden op de veranderingen die al gaande zijn.
Samenhang tussen de klimaatopgave en andere uitdagingen
De klimaatopgave staat niet op zichzelf; er is een sterke onderlinge samenhang tussen de inspanningen voor klimaatmitigatie en klimaatadaptatie, maar ook tussen de klimaatopgave en andere maatschappelijke uitdagingen. De versnellende klimaatverandering gaat vaak hand in hand met biodiversiteitsverlies en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Deze ontwikkelingen zijn nauw met elkaar verbonden.
Naast het streven om de uitstoot van broeikasgassen terug te brengen tot netto nul, moeten economische activiteiten binnen de grenzen van de planeet blijven. Dit vereist een overgang naar een circulaire economie waarin grondstoffen worden hergebruikt en een transitie naar kringlooplandbouw. Het herstel van biodiversiteit is hierbij cruciaal, omdat alleen gezonde ecosystemen in staat zijn om ecosysteemdiensten te leveren, zoals het opslaan van CO2.
Een geïntegreerde aanpak vanuit de overheid is van groot belang. Dit houdt in dat verschillende maatschappelijke opgaven op elkaar afgestemd moeten worden, zodat de maatregelen elkaar kunnen versterken. Dit kan ook betekenen dat bestaande sectorale wet- en regelgeving die samenwerking belemmert, herzien moet worden.
Samenhang in de uitvoering
Klimaatmitigatie- en adaptatiemaatregelen moeten in de praktijk integraal en samenhangend worden uitgevoerd. Daar zijn twee belangrijke redenen voor:
- Voorkomen van ongewenste neveneffecten: Maatregelen voor mitigatie kunnen nadelige gevolgen hebben voor adaptatie. Denk bijvoorbeeld aan de isolatie van gebouwen die kan leiden tot oververhitting, of aan de keuze tussen groene daken en zonnedaken. Ook klimaatbestendige energiesystemen moeten worden meegenomen in de afweging.
- Ecologische en maatschappelijke impact: Ecologische maatregelen beïnvloeden vaak ook andere maatschappelijke opgaven. Dit gezamenlijke effect kan de impact op de samenleving en ecosystemen vergroten en vraagt om een aanpak die rekening houdt met deze samenhang. Denk aan het teruggeven aan de natuur van de Hedwigepolder. Of het verhogen van accijnzen om CO2 uitstoot te reduceren.
Deze integrale aanpak is essentieel om ervoor te zorgen dat de oplossingen voor de klimaatopgave niet alleen duurzaam zijn, maar ook bijdragen aan andere belangrijke maatschappelijke doelen.
Waarom hebben we beide nodig?
Het effectief aanpakken van klimaatverandering vereist een combinatie van zowel mitigatie als adaptatie. Alleen door de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen, kunnen we de opwarming van de aarde op de lange termijn beperken. Tegelijkertijd moeten we ons aanpassen aan de huidige veranderingen om te zorgen dat gemeenschappen en ecosystemen niet onnodig te lijden hebben onder de gevolgen van klimaatverandering.
We kunnen het vergelijken met een boot die lek is: klimaatmitigatie is het dichten van het gat om ervoor te zorgen dat er geen water meer binnenkomt, terwijl klimaatadaptatie het uitscheppen van het water is dat al in de boot zit. Beide zijn essentieel om te blijven drijven.
CSRD en Klimaatverandering
Naast klimaatadaptatie en mitigatie is de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) een belangrijk instrument om klimaatverandering aan te pakken. De CSRD verplicht bedrijven om te rapporteren over hun impact op milieu, maatschappij en bestuur (ESG). Dit helpt om transparantie te bevorderen en bedrijven verantwoordelijk te houden voor hun bijdrage aan zowel mitigatie- als adaptatiemaatregelen. Door inzicht te geven in hun uitstoot, klimaatrisico’s en duurzaamheidsdoelen, kunnen bedrijven gerichter actie ondernemen om hun impact te verkleinen en zich voor te bereiden op de gevolgen van klimaatverandering.
We kunnen het vergelijken met een boot die lek is: klimaatmitigatie is het dichten van het gat om ervoor te zorgen dat er geen water meer binnenkomt, terwijl klimaatadaptatie het uitscheppen van het water is dat al in de boot zit. Beide zijn essentieel om te blijven drijven.
De CSRD draagt daarmee bij aan zowel mitigatie als adaptatie door bedrijven aan te moedigen hun uitstoot te verminderen en zich aan te passen aan veranderende omstandigheden. Het speelt een cruciale rol in de transitie naar een duurzamere economie en helpt om de samenleving veerkrachtiger te maken tegen de uitdagingen van klimaatverandering.
Conclusie
Klimaatadaptatie en klimaatmitigatie zijn twee kanten van dezelfde medaille in de strijd tegen klimaatverandering. Waar mitigatie zich richt op het voorkomen van verdere opwarming door de uitstoot te verminderen, helpt adaptatie ons aan te passen aan de veranderingen die al plaatsvinden.
Door beide strategieën te combineren, kunnen we een veerkrachtigere en duurzamere toekomst bouwen. Het is dan ook van belang dat beleidsmakers, bedrijven en burgers samenwerken om zowel de oorzaken als de gevolgen van klimaatverandering aan te pakken.
Hulp nodig bij klimaatmitigatie en of klimaatadaptatie?
Kun jij wel wat hulp gebruiken bij het opzetten van een aanpak om minder CO2 uit te storen of je organsiatie te wapenen tegen de gevolgen van klimaatverandering? Neem dan vandaag nog contact met ons op. Met onze praktische en betaalbare aanpak maken wij klimaatverandering leuk om aan te werken.
Robin Good – Sustainability with a smile
Ons motto is niet voor niks, Sustainability with a smile! We vinden het belangrijk dat jij op een leuke manier aan de slag gaat met thema’s als duurzaamheid, MVO, CSR en ESG. Daarom hebben wij een programma ontwikkeld om jou en jouw organisatie op weg te helpen in de voorbereiding op de CSRD.
