Wat is een CO2 footprint?

Wat je moet weten over je CO2 footprint(en wat je ermee kunt)

Stel je voor dat de aarde een bankrekening is. Elke keer dat jij de auto pakt, het licht laat branden of vlees eet, doe je een kleine ‘afschrijving’ van die rekening. Alleen… we leven momenteel alsof we 1,7 aardes hebben. En da’s lastig, want we hebben er maar één.

De CO2 footprint (of CO2-voetafdruk) is een krachtig meetinstrument om inzicht te krijgen in jouw aandeel in dat verhaal. Of je nu ondernemer bent, HR-manager, inkoper of directeur: jouw keuzes maken impact. De vraag is alleen – wéét je welke?

De belangrijkste take-aways in het kort

• De CO2 footprint meet hoeveel broeikasgassen jij of jouw organisatie uitstoot.

• Dit wordt uitgedrukt in CO2-equivalenten (CO2-e), een verzamelmaat voor alle broeikasgassen.

• Je voetafdruk omvat alles: van energieverbruik tot vervoer, inkoop, en zelfs je lunch.

• Inzicht in je CO2-voetafdruk is de eerste stap naar effectieve reductie en duurzaamheid.

• Bedrijven die hun footprint kennen en verminderen, zijn beter voorbereid op toekomstig beleid én aantrekkelijker voor klanten, partners en medewerkers.

CO₂

Alles wat je moet weten over koolstofdioxide en het broeikaseffect

CO₂, de scheikundige formule voor koolstofdioxide, staat ook bekend als koolzuurgas. Dit kleur- en geurloze gas ontstaat voornamelijk bij de verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, aardgas, aardolie en hout. Tijdens dit proces reageert de koolstof in deze brandstoffen met zuurstof in de lucht, waarbij twee zuurstofatomen zich binden aan één koolstofatoom en zo het CO₂-molecuul vormen.

Eenmaal in de atmosfeer speelt koolstofdioxide een belangrijke rol in het broeikaseffect. De CO₂-moleculen absorberen warmte die door de aarde wordt uitgestraald, waardoor deze warmte in de atmosfeer blijft hangen. Dit natuurlijke proces is essentieel voor een leefbare planeet, maar een toename van de CO₂-concentratie door menselijke activiteiten versterkt dit effect, wat leidt tot klimaatverandering.

Natuurlijke bronnen van CO₂

Naast de bekende verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, aardgas en aardolie, ontstaat CO₂ ook door natuurlijke processen. Denk hierbij aan bosbranden en vulkaanuitbarstingen, waarbij opgeslagen koolstof vrijkomt in de atmosfeer. Zelfs ons lichaam produceert CO₂ als bijproduct van de verbranding van voedsel dat koolstof bevat.

De vitale rol in de koolstofkringloop

Een cruciaal aspect van de natuurlijke CO₂-cyclus is de opname door bomen en planten. Door middel van fotosynthese halen zij CO₂ uit de lucht en zetten dit om in koolstof (voor hun groei) en zuurstof, dat wij inademen. Dit evenwicht zorgt voor een stabiele concentratie van CO₂ in de atmosfeer.

Verstoring van de natuurlijke balans door fossiele brandstoffen

De extra uitstoot van CO₂ door de verbranding van fossiele brandstoffen verstoort echter deze delicate natuurlijke balans. De natuurlijke processen kunnen deze enorme toename van koolstofdioxide niet snel genoeg opnemen, waardoor de concentratie in de atmosfeer stijgt.

Biogeen CO₂ versus fossiel CO₂

De CO₂ die vrijkomt bij de verbranding van biomassa, zoals hout of biobrandstoffen, wordt beschouwd als biogeen CO₂. Dit is in principe onderdeel van een korte, natuurlijke koolstofkringloop. De koolstof die vrijkomt, was immersRecent nog opgenomen door de planten. Daarom wordt dit in eerste instantie niet gezien als een extra uitstoot.

Echter, het is belangrijk om te erkennen dat er wel fossiel CO₂ vrijkomt bij de productie en het transport van biomassa. Denk hierbij aan de energie die nodig is voor het verbouwen, oogsten en verwerken van de biomassa. Hierdoor heeft ook biomassa indirect een negatieve impact op het klimaat.

De invloed van CO₂ op het klimaat: het broeikaseffect

De afgelopen 150 jaar, sinds de industriële revolutie, is de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer exponentieel toegenomen. Koolstofdioxide is een broeikasgas dat warmtestraling van de aarde absorbeert en deels terugkaatst. Dit natuurlijke broeikaseffect is essentieel voor een leefbare aarde met een gemiddelde temperatuur van ongeveer 15 graden Celsius.

Echter, door de overmatige uitstoot van CO₂ ontstaat een versterkt broeikaseffect. Er blijft te veel warmte in de atmosfeer hangen, waardoor de aarde opwarmt. Dit leidt tot ernstige gevolgen voor het klimaat en al het leven op aarde, zoals extreme weersomstandigheden, zeespiegelstijging en verlies van biodiversiteit.

Praktijkvoorbeeld: van inzicht naar impact

Stel: je runt een cateringbedrijf. Je laat een CO2 footprint analyse doen en ontdekt dat 60% van je uitstoot uit vervoer komt, en 25% uit vleesgebruik.

Wat kun je dan doen?

• Je vervangt dieselbusjes door elektrische of kiest voor slimme routeplanning

• Je introduceert vaker vegetarische menu’s

• Je kiest voor lokale leveranciers met minder transport

Binnen een jaar zie je: minder uitstoot, lagere kosten én enthousiaste reacties van klanten die bewust kiezen.

CO2 footprint; inzicht in de verschillende scopes

Wanneer we spreken over de CO₂ footprint van een organisatie, product of activiteit, kijken we naar de totale hoeveelheid koolstofdioxide (CO₂) en andere broeikasgassen die direct en indirect worden uitgestoten. Om deze complexe materie te structureren, worden de emissies doorgaans onderverdeeld in drie verschillende scopes. Het begrijpen van deze scopes is essentieel voor een volledig beeld van de impact op het klimaat en voor het formuleren van effectieve reductiemaatregelen.

Scope 1: Directe emissies

Scope 1-emissies omvatten alle directe uitstoot van broeikasgassen die plaatsvinden binnen de grenzen van de organisatie of activiteit. Dit zijn emissies waar de entiteit directe controle over heeft. Voorbeelden van scope 1-emissies zijn:

• Verbranding van brandstoffen in eigen ketels, ovens, voertuigen (zoals vrachtwagens van het bedrijf) en generatoren.
• Emissies van industriële processen, zoals chemische reacties waarbij CO₂ of andere broeikasgassen vrijkomen.
• Lekkage van koelmiddelen (HFK’s) uit eigen apparatuur.
• Emissies van de eigen landbouw (bijvoorbeeld methaan uit vee).

Een bedrijf met een eigen wagenpark dat op diesel rijdt, is verantwoordelijk voor de scope 1-emissies die vrijkomen bij de verbranding van die diesel.

Scope 2: Indirecte emissies door ingekochte energie

Scope 2-emissies zijn indirecte uitstoot die het gevolg is van de opwekking van ingekochte of verbruikte energie. Dit betreft voornamelijk elektriciteit, maar kan ook warmte, stoom of koude omvatten die door een externe partij wordt geproduceerd en vervolgens door de organisatie wordt gebruikt. Hoewel de daadwerkelijke emissie plaatsvindt bij de energieproducent, is de afnemende organisatie verantwoordelijk voor deze scope 2-emissies vanwege haar energieverbruik.

Een kantoor dat elektriciteit inkoopt van een energiebedrijf dat fossiele brandstoffen gebruikt, draagt bij aan de scope 2-emissies die ontstaan bij de opwekking van die elektriciteit.

Scope 3: Andere indirecte emissies (de waardeketen)

Scope 3-emissies omvatten alle andere indirecte emissies die plaatsvinden in de waardeketen van de organisatie, zowel upstream (voor de activiteiten van de organisatie) als downstream (na de activiteiten van de organisatie). Deze categorie is vaak de meest omvangrijke en complex om te meten, omdat deze betrekking heeft op emissies waar de organisatie geen directe controle over heeft. Voorbeelden van scope 3-emissies zijn:

• Ingekochte goederen en diensten: Emissies die ontstaan bij de winning, productie en transport van de materialen en diensten die de organisatie inkoopt.
• Kapitaalgoederen: Emissies gerelateerd aan de productie van de gebouwen, machines en andere kapitaalgoederen die de organisatie gebruikt.
• Brandstof- en energiegerelateerde activiteiten (niet in scope 1 of 2): Denk aan de emissies die vrijkomen bij de winning en het transport van de brandstoffen die de organisatie gebruikt (maar die niet direct door de organisatie worden verbrand – dit valt onder scope 1).
• Transport en distributie (upstream en downstream): Emissies gerelateerd aan het transport van ingekochte goederen naar de organisatie en het transport van de verkochte producten naar de klanten.
• Afvalverwerking: Emissies die ontstaan bij de verwerking van het afval dat door de organisatie wordt gegenereerd.
• Zakelijke reizen en woon-werkverkeer van werknemers: Emissies gerelateerd aan de reisactiviteiten van medewerkers.
• Gebruik van verkochte producten: Emissies die ontstaan tijdens de levensduur van de producten die de organisatie verkoopt.
• Eindelevensfase van verkochte producten: Emissies die vrijkomen bij de afvalverwerking of recycling van de verkochte producten.
• Franchises en investeringen: Emissies gerelateerd aan activiteiten van franchises of investeringen van de organisatie (indien niet geconsolideerd in scope 1 of 2).

Een kledingmerk is bijvoorbeeld verantwoordelijk voor scope 3-emissies die ontstaan bij de productie van de grondstoffen (katoen), het transport van de kleding naar de winkels, het energieverbruik van de winkels (indien niet direct betaald), en de uiteindelijke afvalverwerking van de verkochte kleding door de consument.

Waarom zijn de scopes belangrijk?

Het onderscheiden van deze drie scopes is cruciaal voor:

• Transparantie en vergelijkbaarheid: Het biedt een gestandaardiseerde manier om de CO₂-uitstoot te rapporteren en te vergelijken tussen verschillende organisaties.
• Identificatie van emissiehotspots: Het helpt organisaties inzicht te krijgen in waar de grootste impact op het klimaat plaatsvindt binnen hun waardeketen.
• Formuleren van gerichte reductiemaatregelen: Door de bron van de emissies te begrijpen, kunnen organisaties effectievere strategieën ontwikkelen om hun CO₂-voetafdruk te verkleinen.
• Rapportage en compliance: Veel rapportagekaders en regelgeving vereisen een gespecificeerde weergave van de scope 1, 2 en 3 emissies.
• Scope 3 doet er toe; Voor veel organisaties geldt dat de echte uitstoot in scope 3 zit. Denk aan een bank. Zit daar de impact in de LED-verlichting en elektrische auto’s of in de investeringen die zij doen?

Waar staan we nu?

CO2-footprinting is allang geen niche meer. Grote bedrijven zijn er al volop mee bezig, en ook het mkb wordt steeds vaker meegenomen in ketenanalyses. Overheden vragen erom bij aanbestedingen. Een CO2 footprint is dan ook een vast onderdeel van elke ESG rapportage.

Bovendien komt er steeds meer regelgeving vanuit de EU, zoals de CSRD-richtlijn (Corporate Sustainability Reporting Directive), die bedrijven verplicht om hun impact te meten én te rapporteren.

Of je nu wil of niet: meten = straks gewoon moeten.