Het lijkt wel of we in twee parallelle werelden leven. De wereld van het economisch systeem en de wereld van de rentmeesters. Bij het economisch systeem lijkt alles overzichtelijk, geordend en ogenschijnlijk logisch. Dit is een hele comfortabele wereld, want hier bestaat eeuwige groei van welvaart en zijn de negatieve bijeffecten voor de aarde nauwelijks relevant. In ieder geval wil men daarvoor de prijs niet betalen en hoeft dat ook niet van de maatschappij.
En dan hebben we de wereld van de rentmeesters. Zij zien een wat zorgelijkere wereld, met de bijeffecten van het economisch systeem. Zij zien ook een einde aan de ‘volhoudbaarheid’ van de wereld van het systeem. Daarom zoeken de rentmeesters naar een andere weg die wel vol te houden is op de langere termijn. Maar dit betekent wel een grote interventie in allerlei vertrouwde mechanismen, wat niet door iedereen als prettig wordt ervaren.
Leiderschap van de toekomst: Economisch systeem versus rentmeesterschap
Er zijn hartstochtelijke voorstanders van beide werelden en beiden zien in hun wereld de meest verstandige besluiten. Hierdoor lijken ze constant in conflict met elkaar te zijn. Alsof het niet om één wereld gaat, die überhaupt los van elkaar niet zou kunnen bestaan. Toch lopen de gemoederen steeds hoger op. Voorstanders van het huidige economisch systeem lijken de rentmeesters te verwijten dat zij een onbetaalbare toekomst willen. De rentmeesters verwijten de voorstanders van het huidige systeem dat er in hun wereld straks überhaupt geen toekomst meer is.
Dit vraagstuk is de grote opgave van ‘het leiderschap van de toekomst’. Personen die verantwoordelijk zijn of worden voor het leiderschap van de toekomst, moeten beide werelden met elkaar gaan verenigen en integreren. Zij moeten bruggen gaan slaan en grenzen verleggen.
Het speelveld
Op dit moment staat het 1-0 voor het huidige economisch systeem. Het spel, zoals het nu gespeeld wordt, kent namelijk de regels die door het huidig economisch systeem gedicteerd worden. De rentmeesters die, voor andere regels pleiten, zijn voor de betaalbaarheid van de aanpassing afhankelijk van de goede wil van het economisch systeem. En de toegeeflijkheid van het economisch systeem is maar heel klein.
Om de rentmeesters een meer gelijke kans te geven, moet het spel en speelveld opnieuw worden gedefinieerd.
In het verander model van Jaap Boonstra zien we de opstelling staan van het speelveld. Hier bepaalt de context welke impact je kunt maken. En bepaalt het speelveld welke rol je als speler kunt innemen.
Het spel van belangen
In ieder spel bepalen de belangen welke regels als redelijk worden ervaren. Een spel waarbij de tegenstander per definitie met een overmacht in het spel staat, is feitelijk geen fair game.
Een spel waarbij bestaande patronen eerst doorbroken moeten worden om er een ander spel van te maken, ligt natuurlijk lastig bij degene die juist belang hebben bij die bestaande patronen.
Eigenlijk zijn er maar twee patronen die verandering van het spel mogelijk maken:
Of je spel kent een groter extrinsiek belang, waardoor de context bijvoorbeeld door wet- en regelgeving opnieuw wordt bepaald en er geen andere keuze meer is dan de regels van het spel te veranderen.
Of het spel kent een groter intrinsiek belang, waardoor de spelers zelf besluiten dat er feitelijk geen fair game kan plaatsvinden met de huidige regels. Om gemeenschappelijk plezier te beleven aan het spel, veranderen alle spelers samen het spel en de perceptie van ‘winnen’.
Biomimicry – het spel van de natuur.
Zoals de mensheid haar spelelementen kent, zo kent ook de rest van de natuur haar spelelementen.
Daar waar de mensen zich nog weleens druk maken over de fair play van de mensen richting de aarde, zou je ook kunnen bepleiten dat de aarde misschien helemaal niet de zwakkere partij is in het spel. Waarschijnlijk is de aarde juist de meest relaxte partij, die de mensheid helemaal niet nodig heeft. Het druk maken van de mens over de aarde heeft – in de metafoor het spel en speelveld – eigenlijk meer weg van het bespreken van telkens weer het schot op eigen doel.
De natuur is heel inventief en overleeft de mensheid met gemak. Als er al een partij winst kan halen uit het spel, dan is het wel de mensheid die kan leren van de natuur.
Evolutie versus revolutie; speciaal voor menselijke criticasters
De mens is zo vol van zichzelf, zeker de afgelopen paar eeuwen, dan we waarschijnlijk vergeten zijn hoe jong en onvolwassen wij zijn in vergelijking met de totale natuur op aarde.
Zodra er een gesprek over de regels met het economisch systeem plaatsvindt, lijkt het wel alsof we met wetmatigheden te maken hebben die nooit anders zijn geweest. In werkelijkheid is een forse nuance op zijn plaats.
Over de eerste wereldrevoluties deden we duizenden jaren. De landbouwrevolutie waarin mensen boeren werden, en geen jager-verzamelaars meer waren begon ongeveer 10,000 v.Chr.
De basis van de spelregels van het huidige spel stammen uit de Industriële Revolutie. Die vond pas circa 250 jaar geleden plaats. Pas in de jaren ’50, na WOII, kwam marketing pas echt als werkveld in opkomst. Alle economische principes ten spijt, is het pas van de afgelopen 70 jaar dat (over-)consumptie van aanschaffen en afdanken, een breed verspreide ambitie lijkt te worden. Daarvoor had de gemiddelde burger daarvoor de middelen simpelweg niet. Met als gevolg dat men veel meer één was met de natuur en haar schatten. In alle nuchterheid kunnen we dus zeggen dat het economisch systeem, waarvan we misschien denken niet zonder te kunnen, nog geen 70 jaar oud is. Als je vele honderdduizenden jaren mét de aarde hebt kunnen leven, dan zou een ‘foutje’ van 70 jaar, waarin je dit verleerd bent, toch te herstellen moeten zijn?
Criticasters die duurzaamheid maar een modegrill vinden, hebben het dus bij het verkeerde eind. Standaard is duurzaam leven mèt de aarde en niet het zo snel mogelijk (letterlijk) verbranden van alles wat je aan kunt raken.
Elke dag weer een kans om het beter te doen!
Vandaag de dag leven we in een wereldwijde pandemie. Hoewel eigenlijk elk moment een goede aanleiding is om het anders te doen, is het heropenen van het land na de lock down zeker een goed moment om het anders te gaan doen.
Note: Filmliefhebbers hebben allang de analogie met The Matrix ontdekt.
“Because, Neo, you’re a slave of the system. Do you take the blue pill or do you take de red pill?
Take de blue one and nothing will change. Take de red pill and I show you The Matrix!”