Wat is de wet IMVO? Moeten bestuurders bang zijn voor gevangenisstraf?

MVO als “Get out of jail free” kaart?

Een korte toelichting op de nieuwe wet Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Er is veel ophef over een nieuwe wet in Nederland en gaat over maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). De wet is bedoeld om internationale bedrijven te verplichten om kinderarbeid, uitbuiting en milieuvervuiling te bestrijden. Bedrijven zeggen dat de wet hen onmogelijk maakt om in Nederland te ondernemen. Ook de Sociaal-Economische Raad (SER) is kritisch en adviseert om te wachten op wetgeving uit Brussel. Veel bedrijven vinden dat er al veel regelgeving bestaat en dat de wetgeving zou moeten worden afgestemd binnen de sector zelf.

Wat is er aan de hand?

De Nederlandse Tweede Kamer besprak deze week voor het eerst de Wet Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO). Het wetsvoorstel is ingediend door SP, GroenLinks, PvdA en ChristenUnie, later sloten ook D66 en Volt zich aan. De bedoeling is om internationale ondernemingen te verplichten kinderarbeid, uitbuiting en milieuvervuiling uit hun productieketens te bannen. Bedrijven die niet ethisch verantwoord ondernemen, lopen risico op een sanctie.

Het wetsvoorstel stelt bedrijven verplicht om in hun jaarverslag misstanden op te schrijven en een plan van aanpak te presenteren om deze te op te lossen. Toezicht op deze verplichting ligt bij de Autoriteit Consument en Markt (ACM), die eventueel een sanctie kan opleggen. Maar de ACM kan ook met het bedrijf meedenken over oplossingen voor deze misstanden.

Voor wie gaat de wet IMVO gelden?

De rapportageplicht geldt voor alle bedrijven met meer dan 250 werknemers en een omzet van minimaal 40 miljoen euro. Ook komt er een zorgplicht, waar ook kleinere bedrijven aan moeten voldoen. Dit houdt in dat als een bedrijf vermoedt dat er sprake is van een misstand, men geacht wordt daarmee aan de slag te gaan. Elk bedrijf wordt daarmee ook verantwoordelijk voor de handelingen van zijn toeleveranciers.

Het wetsvoorstel is een aanvulling op de huidige wetgeving, die vaak gericht is op individuele bedrijven en niet op de hele productieketen. De wet IMVO zorgt ervoor dat bedrijven verantwoordelijkheid nemen voor de handelingen van hun toeleveranciers, en dat misstanden binnen de productieketen worden aangepakt.

Wat willen de indieners bereiken met het wetsvoorstel?

De initiatiefnemers (ChristenUnie, D66, GroenLinks, PvdA, SP en Volt) willen dat bedrijven dwangarbeid, moderne slavernij en milieuvervuiling uit hun productieketens bannen. Bedrijven die niet ethisch verantwoord ondernemen, lopen risico op een sanctie.

Bij het indienen van het wetsvoorstel werd verwezen naar kleding die in Nederlandse winkels te vinden is, maar in China wordt gemaakt onder verdachte omstandigheden. Het gaat hier om de Oeigoeren, een moslimminderheid in het noordwesten van China waarvan meer dan een miljoen mensen zijn opgesloten in ‘heropvoedingskampen’ door de Chinese regering.

De wet voor ketenverantwoordelijkheid wordt ondersteund door bedrijven die al jaren bezig zijn met verantwoord ondernemen. Volgens Manon Wolfkamp van het MVO Platform doen te weinig bedrijven mee aan vrijwillige convenanten. Met wetgeving hopen zij dat meer bedrijven zich bij deze convenanten zullen aansluiten.

Michiel Servaes van Oxfam Novib benadrukt dat de wet de focus op verantwoord ondernemen verplaatst van de afdeling stakeholder management naar de kern van het bedrijf.

Is er veel kritiek op de wet IMVO?

Het wetsvoorstel is echter niet zonder kritiek. Veel bedrijven vinden dat er al veel regelgeving bestaat en dat deze zou moeten worden afgestemd binnen de sector zelf. Baggeraar Boskalis dreigt bijvoorbeeld Nederland te verlaten als de wet wordt aangenomen. Andere bedrijven zijn bezorgd over de gevolgen voor hun concurrentiepositie. Zij moeten zich houden aan de wet, terwijl andere landen dat niet doen.

Internationale bedrijven zijn terughoudend vanwege de algemene formulering van het voorstel. Volgens VNO-NCW zorgt dit voor onzekerheid in het bedrijfsleven en geeft het ruimte voor rechtszaken waarin een rechter veel vrijheid heeft om een eigen oordeel te vellen. In de afgelopen jaren is er een forse toename van klimaatzaken tegen bedrijven in de VS, van bijna niets in 2001 tot meer dan 200 in 2020. In bijna de helft van deze zaken boekten de klagers succes. In Nederland is de meest opmerkelijke zaak die van Milieudefensie tegen Shell, waarbij een rechtbank het energiebedrijf een taakstelling voor CO₂-reductie heeft opgelegd. Er loopt overigens nog een hoger beroep tegen dit vonnis.

De Sociaal-Economische Raad (SER) is ook kritisch en adviseert om te wachten op wetgeving uit Brussel. Ze stelt dat het wetsvoorstel te veel administratie met zich meebrengt en volgens hen is de combinatie van Europese wetgeving en sectorovereenkomsten de beste manier om verbeteringen te bereiken in productieketens. Daarom moet wetgeving een sterke prikkel geven voor bedrijven om samen te werken in sectorovereenkomsten. En dat zou volgens SER Europees geregeld moeten worden en niet door een individueel land als Nederland.

Ook De Raad van State deelt deze mening. Volgens het adviesorgaan is de wet te complex en onduidelijk in haar internationale aard. De wet regelt immers de verantwoordelijkheid van bedrijven in hun productieketen, maar het is niet duidelijk welke gedragingen leiden tot een sanctie en welke niet. Zij adviseren daarom om te wachten op toekomstige internationale en Europese wetgeving op dit terrein.

 

Is er ook nog steun voor deze nieuwe wet?

Jazeker. Ondanks de kritiek, is er ook veel steun voor de wet IMVO. De initiatiefwet voor ketenverantwoordelijkheid voor het bedrijfsleven wordt gesteund door specerijeninkoper Verstegen, kledingverkoper Zeeman en diverse andere bedrijven die aangesloten zijn bij MVO-Nederland. Volgens Maria van der Heijden, van MVO Nederland, is het essentieel voor bedrijven om toekomstbestendig te ondernemen. Dat betekent ook dat ze daadwerkelijk handelen in het belang van de maatschappij en het milieu.

Marianne van Keep, verantwoordelijk voor verantwoorde inkoop bij specerijenleverancier Verstegen, benadrukt dat wetgeving nodig is om iedereen in beweging te krijgen. Ze waarschuwt ook dat het risico van misstanden in de productieketen nooit helemaal afgedekt kan worden.

Ook kledingverkoper Zeeman heeft zich uitgesproken voor de Wet verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen (ook wel bekend als de initiatiefwet voor ketenverantwoordelijkheid voor het bedrijfsleven). Het bedrijf dringt er bij de Tweede Kamer op aan om niet te wachten op een voorstel vanuit Brussel, ondanks dat er in Europa een concept-richtlijn klaarligt waarover lidstaten, de Europese Commissie en het Europees Parlement nog een akkoord moeten bereiken.

Zeeman benadrukt dat Europese wetgeving vaak lang op zich laat wachten en hoopt daarom dat deze nationale initiatiefwet wordt aangenomen. Dit is opmerkelijk omdat de wet IMVO op grote weerstand stuit bij de werkgeverslobby van VNO-NCW, die vreest dat het Nederlandse vestigingsklimaat hierdoor negatief beïnvloed zal worden. Volgens een woordvoerder van Zeeman kan Europa juist geholpen worden als verschillende lidstaten met wetgeving komen. Zo wordt een gelijk speelveld gecreëerd en sluiten we aan bij de al jaren geldende richtlijnen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso).

Moeten bestuurders bang zijn voor gevangenisstraf?

Kort en simpel, nee. Bestuurders hoeven zich geen zorgen te maken over gevangenisstraf wanneer de wet voor verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen wordt overtreden. De overtreding is namelijk niet strafbaar gesteld.

Het enige waarvoor strafrechtelijke gevolgen kunnen worden opgelegd, is het overtreden van de rapportageplicht. Hieronder valt dat bedrijven onderzoek moeten doen naar de werkomstandigheden en milieu- en klimaatimpact van hun productieketen en hierover verslag moeten uitbrengen. Pas wanneer bedrijven weigeren of onvolledig rapporteren, zullen zij mogelijk voor de strafrechter moeten verschijnen. Echter, het bestuur van het bedrijf is niet direct aansprakelijk voor deze overtreding, maar de onderneming zelf. Bestuurders kunnen alleen worden vervolgd als hen persoonlijk een verwijt kan worden gemaakt voor de overtreding die de onderneming heeft begaan. Er is hierdoor sprake van een hoge aansprakelijkheidsdrempel.

De nieuwe wet kan dus niet zomaar leiden tot strafrechtelijke gevolgen. Bestuurders en bedrijven die actief hun best doen om verantwoordelijkheid te dragen hoeven zich geen zorgen te maken over de zorgplicht. Er bestaan al talrijke algemene zorgplichten binnen het milieurecht. Sommige van deze zorgplichten hebben zelfs een ruimere strekking dan de plicht die in het wetsvoorstel wordt voorgesteld. Zo rust er bijvoorbeeld volgens artikel 1.1a van de Wet milieubeheer (Wm) op ‘iedereen’ de verplichting om ‘voldoende zorg voor het milieu in acht te nemen’.

Welke kansen biedt de nieuwe wet IMVO?

De wet wordt ook gezien als een manier om Nederlandse bedrijven te beschermen tegen reputatieschade. De afgelopen jaren zijn er steeds meer bedrijven in opspraak gekomen vanwege misstanden in hun productieketens. Zoals de ramp bij de Bengaalse kledingfabriek Rana Plaza in 2013, waarbij meer dan 1100 mensen omkwamen. Deze misstanden hebben vaak grote gevolgen voor het imago van het bedrijf en zijn vaak moeilijk te repareren.

Met de wet krijgen bedrijven de kans om proactief op te treden en misstanden te voorkomen, in plaats van te reageren op een crisis. Dit kan helpen om het vertrouwen van consumenten en investeerders te behouden en de reputatie van het bedrijf te beschermen.

Het is belangrijk om te benadrukken dat de wet IMVO niet alleen gericht is op het voorkomen van misstanden, maar ook op het creëren van een eerlijker en duurzamere economie. Bedrijven die ethisch verantwoord ondernemen, dragen bij aan een betere wereld voor iedereen.

Wat vindt Robin Good van de nieuwe wet IMVO?

Het is nog niet duidelijk of de wet zal worden aangenomen en in welke vorm. Maar wat wel duidelijk is, is dat er een groeiend besef is dat bedrijven verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun impact op de maatschappij en het milieu. De wet IMVO is een stap in de goede richting om dit te bereiken.

Daarom is het van groot belang dat bedrijven, ondanks de kritieken, deze wet ondersteunen en zich aanpassen aan de wetgeving, om zo bij te dragen aan een eerlijkere en duurzamere economie voor iedereen.

UPDATE Wet IMVO. Komt deze er niet of toch wel?

15-02-2023: De wet IMVO krijgt geen meerderheid in de tweede kamer. Op dit moment is het kabinet niet blij met het wetsvoorstel zoals dat er nu ligt. Dat hebben ministers Schreinemacher en Adriaansens vorige week laten weten aan de bedenkers van de wet.

Schreinemacher legt uit dat het kabinet van mening is dat bedrijven “zich bewust moeten zijn van de wereld om hen heen”, van “het effect op het klimaat tot het uitbannen van kinderarbeid”. Maar Schreinemacher benadrukt dat het belangrijk is dat alle EU-landen dezelfde afspraken hierover maken. Volgens haar worden de regels in Nederland strenger dan in andere landen met het huidige wetsvoorstel.

16-02-2023: Vandaag heeft minister Adriaansens van Economische Zaken haar excuses gemaakt omdat ze voor haar beurt had gesproken. Het hierboven omschreven standpunt is niet het standpunt van het kabinet aldus de minster. Hoewel het kabinet dus nog geen standpunt heeft ingenomen, blijkt uit het eerdere interview in ieder geval hoe de ministers Schreinemacher en Adriaansens tegenover het wetsvoorstel staan.

12-03-203: De Raad van State heeft het wetsvoorstel in haar huidige vorm afgekeurd. De reden daarachter is dat zij concludeert dat het wetsvoorstel te onduidelijk is omschreven. In haar eigen statement geeft zij aan dat een dergelijk wetsvoorstel helder en duidelijk moet zijn omdat het een dermate groot belang dient. Een best dubbel antwoord dus. Want ja het is belangrijk en nee de wet gaat niet door. Hopen nu maar dat het wetsvoorstel snel wordt aangepast zodat het duidelijk en helder genoeg is.

1. 1. Robin Good – Sustainability with a smile

      Robin Good maakt duurzaam ondernemen leuk! Ons motto is niet voor niks, Sustainability with a smile! We vinden het belangrijk dat jij op een leuke manier aan de slag gaat met thema’s als duurzaamheid, MVO en ESG.